|
|
|
Naarmate de oorlog voortduurde, werden de grondstoffen schaarser. Het werd steeds moeilijker om kwaliteitsprodukten op de markt te brengen. Er kwam een gebrek aan van alles. Bovendien ging er veel naar Duitsland. Er werd daarom gezocht naar vervangingsprodukten, z.g. surrogaten. Er kwamen nieuwe producten: kunsthoning, koffiesurrogaat (later blijkt dat het de beste van Europa te zijn geweest!) en reinigingsmiddelen als klei- zand- en luchtzeep. Wat er precies met het brood aan de hand was, weet niemand. In ieder geval was het 'anders' dan vroeger, vooral klef: met enige kracht tegen het plafond gegooid, zo wil de volksmond, blijft het daar plakken......
Tabak
Voor de tabaksindustrie betekende de bezetting het wegvallen van de aanvoer van grondstoffen uit Nederlands Indië. De ruwe tabak moest nu uit Italië, Frankrijk, Algerije, de Balkan en later uit Rusland komen. Na augustus 1943 mochten in de sigaretten industrie 8 bedrijven doorwerken, waarvan 5 uitsluitend voor de Wehrmacht. Verder draaiden 15 sigarenfabrieken door en 5 kerftabakfabrieken. Niemeyer, Douwe Egberts in Joure, Van Nelle en L. Dobbelman in Rotterdam en Philips in Maastricht.
Om de stilgelegde bedrijven niet nog meer te benadelen, mochten zij slechts shag onder een neutraal merk verkopen. Ze mochten aanvankelijk wel wat meer produceren, maar de hoeveelheid werd daarna weer voortdurend verlaagd.
De zogenaamde amateurtabak ontving Niemeijer, zonder dat de Duitse autoriteiten daarin gekend werden, direct van de telers. Het lage quotum dat in september '44 beschikbaar was, was een gevolg van een bepaling van de gemachtigde voor de tabaksindustrie, Kahl, dat er meer sigaretten geproduceerd moesten worden, dit was waarschijnlijk handiger aan het front. De directe aanwezigheid van Kahl was voor Niemeijeer niet erg plezierig en heeft er toe geleid dat Niemeijer, wellicht als enige, tot het laatst van de oorlog is blijven doorproduceren. Allerlei voorraden en machines werden naar het bedrijft versleept, onder andere die van de sigarettenfabriek Turmac in Zevenaar. Eind december 1944 was het afgelopen met dit soort aanvoer en nam het bedrijf, in verband met dreigende sluiting, ook geen amateurstabak meer aan.
|
Tabaksblad
In mei 1942 kwam het 'rokertje' op de bon. De distributiedienst had daarvoor een systeem bedacht, waarbij de tabak werd gekoppeld aan de versnaperingen. Iedereen kon kiezen: of een rokerskaart, of een snoepkaart. Met dien verstande dat rokerskaarten alleen werden verstrekt aan mannen van boven de 18 en aan vrouwen boven de 25 jaar. En dan was er nog een verschil: mannen hadden recht op 40 sigaretten of 10 sigaren of een half ons tabak per week, vrouwen daarentegen moesten het stellen met 40 sigaretten per vier weken.
De rookliefhebbers hadden het zwaar in die tijd. Naast Amateur sigaretten waren zij aangewezen op de gedenicotiniseerde tabak van de Wed. Boom uit Almelo en de surrogaat sigaretten van b.v. het merk Saffiaantjes en Consi.
De Duitsers loofden dikwijls een premie uit voor arbeiders in de vorm van enkele Consi of Rhodesia sigaretten. Volgens de arbeiders stonden de letters van Consi voor: "Cigaretten onder nationaal socialistische invloed" en die van Rhodesia voor: "Regering Holland ontdekt deze ellendige sigaret in Amerika".
|
|
|
Links, Baai 3 Amateurstabak, 500 gram. Daarnaast Amateurstabak, 250 gram.
|
|
De pijproker werd ook niet vergeten.
|
|
|
|
Sigaren waren een luxe artikel, hoewel; op de onderkant van het houten doosje van de Petitos sigaren staat te lezen: "Bevat geen tabak Machtiging RBTT".
Op de voorkant van het doosje staat: "Surrogaat sigaren 5 cents".
Hiernaast:
Amateurs sigaren, 50 stuks in doos. Met stempel; sigarenfabriek Terminus, Oudewater.
|
|
|
Tapri sigarenfabriek St. Janshovenstraat 2, Utrecht.
Tapri kwam met verrassende produkten op de markt.
Virginia tabak aroma.
In het flesje"Virginia tabak aroma". Het vloeistof moest men over de gesneden tabak sprenkelen en 2 uur toegedekt laten staan. Het resultaat zou zijn; "de reuk van Virginia".
Tapri kauwstokken.
"Pittig en bitter", zo staat er. "Men snijdt van de stok, zonder het papier te verwijderen, ongeveer 1 cm. af en gebruikt dit met papier en al". Kauwtabak dus.
|
|
Waren de sigaren beschadigd, dan had men hopelijk "sigaren pleisters" bij de hand.
|
Bijzonder: Bladsortering, gearomatiseerd.
|
|
Koffiesurrogaat.
Er is één surrogaat geweest, dat in Nederland een zeer grote rol heeft gespeeld en dat was het koffiesurrogaat. Toen bleek dat onze koffie voor een groot deel door de Duitsers werd weggevoerd en toch, al was er geen pond weggevoerd, niet toereikend zou zijn geweest, is onder leiding van het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd, een surrogaat gemaakt, waaraan alle deskundigen te pas zijn gekomen. Nadat een groot aantal proeven was genomen is het beste recept voor de fabricage gebruikt. Het resultaat is geweest dat het in Nederland vervaardigde koffie-surrogaat het beste was dat er op dit gebied viel te maken. Het was daarbij aangepast aan de mogelijkheden van de grondstoffenvoorziening en het was veel beter dan hetgeen men in Duitsland had.
Voor de oorlog bestond er al een vervangingsmiddel voor koffie. Zo werd chichorei veel gebruikt. Het bevat geen cafeïne, maar smaakt bitter, net als koffie.
De N.V. Polak uit Groningen bracht beugelflessen "mokka extract van koffie en chichorei" op de markt.
Een eetlepel mokka extract in een kop; kokend water of kokend melk toevoegen en men had een heerlijk kopje koffie. Zo staat er op de fles te lezen althans.
|
|
|
|
De voor het koffiesurrogaat in extractvorm benodigde grondstoffen werden al in december 1940 niet meer vrijgegeven. Niemeijer slaagde er toen in een contract te sluiten met een firma die het in poedervorm fabriceerde. De verkoop van dit surrogaat liep begin 1941 zo goed, dat de productie af en toe stopgezet moest worden, omdat de verpakkingsmachines het niet konden bijhouden. Aan de verkoop werd echter in maart 1941 een einde gemaakt.
De distributie van koffie hield in mei 1941 op. Er werd toen overgestapt op de distributie van koffiesurrogaat. Koffiesurrogaat was al lang bekend omdat bonenkoffie voor de armen lange tijd veel te duur was geweest. Klassiek was het gebruik van de chichoreiwortel die werd gedroogd en gebrand. Daarnaast werd graan, peulvruchten en eikels als grondstoffen van koffiesurrogaat gebruikt. De consument werd ook geleerd om van koffiedrab een 'verse' pot koffie te zetten door er een beetje vers product aan toe te voegen.
|
|
|
|
|
Niemijer's Klaroen koffie surrogaat.
Inhoud 250 gram.
|
Hiernaast; nog een bijzondere vorm van koffiesurrogaat en wel in voeibare vorm. Op het etiket staat dat 1 theelepel van dit extract bij een kop hete melk; tapte melk of half water half melk kon worden gevoegd.
Het resultaat zou een 'heerlijk kop koffie' zijn. Of dit zo geweest zou zijn? Dit flesje is nog zo goed als vol.
Fabrikant "Wegro", chemische producten te Groningen. Het afgebeelde flesje is van voor 1943. Tot mei 1943 konde surrogaten vrij worden verkocht, daarna kwamen ze op de bon. De prijs was 30 cent voor een flesje, statiegeld 2 1/2 cent.
Suiker werd 'Sukretten poeder'.
|
|
Hag koffie surrogaat, pak in slechte staat.
Daarnaast "Unicum" koffiesurrogaat. Net als Nervigeen bereid uit Gerst, Veldbonen en Peekoffie.
Kahrel's koffiesurrogaat.
Rechts: "Bereid uit gerst, chichorei en bollen van tulpen".
|
Speciaal voor de horeca bracht Douw Egberts
Hotel koffiesurrogaat op de markt.
Nog jaren na de oorlog werd er nog koffiesurrogaat op de markt gebracht, zoals b.v. de koffiesurrogaat van de firma Broekema, Groningen: Nervigeen, 'bereid volgens machtiging van 16 februari 1948, no. 131".
Bereid uit gerst, veldkoren en peekoffie.
|
|
Van links naar rechts:
Santé theesurrogaat; Keg's TTT theesurrogaat en De Gruyter's theesurrogaat.
Inhoud; 5 gram, 10x 1 gram en 10 gram respectievelijk.
|
Theesurrogaat.
De distributie van thee hield op in augustus 1941. Er werden door de handel surrogaattabletten aangeboden die een beetje naar gewone thee smaakten. De surrogaten werden in principe door de overheid gekeurd voordat ze in de winkel verkocht mochten worden.
Theesurrogaat is in deze oorlog een onopgelost vraagteken gebleven.
Van overheidswege is er te allen tijde op gelet, dat er in de surrogaten geen voor de gezondheid schadelijke stoffen werden verwerkt.
|
|
Een lege overdoos "Noblito theesurrogaat" van Douwe Egberts.
|
Inhoud per pakje; "6 dubbele tabletten".
|
|
|
Hiernaast:
Van der Plaats theesurrogaat. Overdoos met enkele pakjes er nog in.
Theesurrogaat gemaakt uit gefermenteerde braam, bosbessen en frambozen, bladeren, appel, aardappel en kunstmatige kleurstof.
netto +/- 5 gram, 10 tabletten.
|
|
Haka theesurrogaat, Rotterdam.
Bereid uit geroosterde peen en kersensteeltjes.
Van Nelle's theesurrogaat.
Bereid uit kroet.
Teca theesurrogaat.
Bereid uit cacaodoppen.
|
|
|
Andere surrogaten.
Botex, noodverpakking.
Belvedère Gendringen.
|
Kaneelsurrogaat
|
|
|
|
